تنها مصدق می دانست”مصدق “کیست

وبلاگ > مسلم، متین – بی شک مصدق، تنها نتیجه فرآیند تحولات دمکراتیک قبل از خود نبود بلکه اهمیت او بیشتر از جنبه تاثیری ست که بعد از خود ش برای جامعه ایران به ودیعه گذاشت وآن ودیعه بعدها به سرمایه ای برای مبارزات ضد استعماری و ضداستبدادی ایرانیان تبدیل شد. به اعتقاد من در آن زمان،هیچکس به جزخود مصدق به اهمیت نام و کارکرد سیاسی و تاریخی “مصدق” واقف نبود.

۳شنبه مصادف بود با سالروز کودتای ۱۹ اوت ۱۹۵۳(۲۸ مرداد ۱۳۳۲ )علیه دولت ملی و قانونی دکترمحمد مصدق.در تاریخ بیداری ایرانیان هر چند به لحاظ ساختاری،جنبش مشروطیت عمیق ترین تاثیرات فکری را بر جامعه ایرانی گذاشته،لکن این واقعه کودتا علیه دولت فرزند مشروطیت، دکتر مصدق است که ازجنبه روانی سهم بیشتری از اذهان جاری ، افکار عمومی و نیز دغدغه بدنه روشنفکری جامعه ایرانی را به خود اختصاص داده است.با شناخت از این جامعه ی پویا، آنگاه به خوبی میتوان درک کرد علت این زیست مشترک تاریخی چیست. بی شک مصدق، تنها نتیجه فرآیند تحولات دمکراتیک اجتماعی قبل از خود نبود بلکه اهمیت او بیشتر ازجنبه تاثیری ست که بعد از خودش برای جامعه ایران به ودیعه گذاشت وآن ودیعه بعدها به سرمایه ای برای مبارزات ضد استعماری و ضداستبدادی ایرانیان تبدیل شد. به اعتقاد من در آن زمان،هیچکس به جزخودمصدق به اهمیت نام و کارکردسیاسی و تاریخی “مصدق” واقف نبود.نه به دلیل جاه طلبی ونه حتی به این دلیل که این نام به خودی خود میتواند مهر باطلی باشد بر دولت های نا مشروع ملی پس از کودتا و یا حتی مشروعیت زدائی از نهاد سلطنت بلکه بیشتر به این علت که شکست و نابودی مصدق از دید خودش که حتمی می نمود، یک پیروزی با معیار های مدرن برای ملتی محسوب میشد که رهبر معنوی و سیاسی اش در اوج قدرت توسط استبداد و استعمار سرنگون، ولی عملا به نماد و سرمایه ای برای مبارزات بعدی آزادیخواهی تبدیل گردید.شاید هم نه فقط برای مردم ایران که برای جهانیان،آنگونه که مصدق الهام بخش جنبش های ضد استعماری در مصر،اندونزی و…شد.

مصدق این را می دانست ومی خواست و به هدف خود هم رسید.از دید دکتر مصدق اهمیت نام “محمد مصدق” صرفا در ملی کردن نفت نباید خلاصه می شد. او زیرک تر از آن بود که تاثیر وجودی اش را بر جامعه استعمارزده و ستم دیده ایران تا حد اتفاقی به نام ملی کردن نفت تنزیل دهد. محمد مصدق با درک درستی که از تحولات عصر خود ونیز افول قدرت بریتانیا داشت میدانست که دیر یا زود چه به وسیله او چه بدون حضورش در تاریخ ایران، نفت ملی خواهد شد.اما جامعه ایرانی به نمادی بالا تر برای سنت مبارزات آزادیخواهانه وچراغی برای روشنگری نیازمند بود که با شوق زود گذر ملی کردن صنعت نفت آنرا به دست نخواهند آورد.او با آگاهی از تاثیرات پایدار مبارزه برای ملی کردن نفت، صرفا به دنبال دمیدن و زنده نگه داشتن روح آزادی،آزادیخواهی ومبارزه بااستعمار و استبداد در میان ایرانیان بود. مصدق بیش از دیگران می دانست در برابر مثلث متحد دربار،استبدادیون و مرتجعین داخلی و استعمارخارجی تاب مقاومت نخواهد آورد و هر گونه مقاومت مدنی و خیابانی (آنطور که دیگرا انتظار داشتند)به ویرانی جامعه ایرانی منجر خواهد شد.لذا می دانست محکوم به رفتن و سرنگونی ست،چه در ۲۵مرداد یا بعددر روز شوم ۲۸ مرداد. منتقدان ،بلاوجه او را متهم به سرسختی بی مورد در مقابل پیشنهاد های بانک جهانی یا هریمن می کنند.هر گونه توافق با بانک یا هریمن در نتیجه نهائی بر کناری او و تسلط استبداد تغییری بوجود نمی آورد.منتقدین در ناموجه خواندن سرسختی نخست وزیراگرچه مدعی اند مقاومت بی مورد او منجر به آن شد که جامعه ایرانی مجبور شد طی ۲۵ سال بعدی تاانقلاب ۱۹۷۹ استبدادی خشن را تجربه کند،اما این ایراد یک فرافکنی سیاسی است.بی شک این منتقدان در کنار سایر عوامل سرخورده و واخورده ا داخلی که خواستار برکناری نخست وزیر بودند بیشتر یا به دنبال توجیه انفعال سیاسی بعدی خود حین و پس از کودتا بودند، یا به دنبال توجیه همراهی با استبداد پس از کودتا و استعمار تازه جان گرفته هستند.
این نوشتار کوتاه بی شک حق مطلب را در باره نقش دکتر محمد مصدق در تاریخ پس از سرنگونی منعکس نمیکند و صرفا یادمانی برای مصدق در روزی شوم و برای جامعه ایرانی شوم تراست .هر چند عمیقا معتقدم عملکرد مصدق نیاز به نقد و واکاوی دارد اما او را باید در یک مجموعه مثبت کلی دید و ارزیابی کرد.در نتیجه گیری ،واقعیت به باور من آن است که مصدق خوب می دانست در حد نهائی توان و تحمل مقابله و مقاومت در برابر مثلث متحد مقابل خودرا ندارد. اما اولا حذفش را برای مخالفان داخلی و خارجی اش باید گران تمام میکرد – که کرد-،ثانیا باید تکیه گاهی نمادین و مستند برای مبارزات آزادیخواهانه بعداز خود ایجاد میکرد – که در آن نیز موفق شد. مصدق دیکشنری مبازرات آزادیخواهانه جامعه ایرانی را به نحوی مطلوب در عصر خود تکمیل کرد.این را فراموش نکنیم.matinmos@gmail.com