ویروس هپاتیت E مشترک بین انسان و حیوان

پایگاه خبری تحلیلی نسیم دنا : هپاتیت در نگاه سنتی بیماری بومی کشورهای در حال توسعه در نظر گرفته می شود. این بیماری معمولاً از طریق آب آلوده منتقل می شود. با این حال شیوع عفونت های ویروس هپاتیت E (HEV) در کشورهای صنعتی کم نیست. علاوه بر این، شمار مبتلایان بومی در این کشورها در حال افزایش است. بیشتر عفونت های ویروس هپاتیت E در کشورهای توسعه یافته ناشی از مصرف سوسیس یا گوشت خوک خام یا خوب پخته نشده ی آلوده است. چند نوع حیوان از جمله خوک منبع انتقال ویروس هپاتیت E به انسان شناخته می شوند. ویروس هپاتیت E عامل مشترک بین انسان و دام است.

مقدّمه

شماری از ویروس‌های هپاتیت E از انسان و چند نوع حیوان گرفته شده است ولی با این وجود ویروس‌های هپاتیت E تنها یک سروتیپ دارد. ویروس‌های هپاتیت E تهیه شده، در ۴ ژنوتیپ اصلی طبقه بندی می شوند. ژنوتیپ های نماینده‌ی ۱، ۲، ۳ و۴ به ترتیب نژادهای برمه، مکزیک، ایالات متحده و چین است. ژنوتیپ ۱ در آسیا و آفریقا غالب است. ژنوتیپ ۲ در مکزیک، نیجریه و چاد شیوع دارد. ژنوتیپ ۳ در کشورهای صنعتی و در حال توسعه پراکنده است. ژنوتیپ ۴ منحصراً در آسیا یافت می شود. در عین حال، مطالعه ای که اخیراً صورت گرفته؛ برای ویروس هپاتیت E 6 ژنوتیپ در نظر می‌گیرد که شامل ۴ ژنوتیپ قبلی و ۲ ژنوتیپ گرفته شده از گراز وحشی می باشد. علاوه بر ویروس‌های هپاتیت E گرفته شده از انسان و خوک، مجموعه ای از ویروس‌های هپاتیت E مختلف در موش صحرایی، موش خرما، خرگوش، خفاش، و مرغ شناسایی شده است. در حالی که ژنوتیپ های ۱ و ۲ مختص انسان هستند، ژنوتیپ های ۳ و ۴ در خوک ها نیز ایجاد بیماری می کنند. بنابراین، ژنوتیپ های ۳ و ۴ ویروس هپاتیت E ، ویروس مشترک انسان و دام در نظر گرفته می شوند.

عفونت ویروس‌ هپاتیت E عمدتاً از طریق انتقال مدفوعی- دهانی اتفاق می افتد. شیوع ویروس‌ هپاتیت E از راه آب، اغلب در کشورهای بومی گزارش شده است. در این کشورها بیشتر عفونت ها در سنین بین ۴۵-۱۵ رخ می دهد. مرگ و میر ناشی از ویروس‌ هپاتیت E کم و در حدود ۴-۵/۰% است، با این وجود عفونت ها می تواند باعث مشکلات حاد کبدی در زنان باردار و فوت ۳۰-۲۰% آن‌ها شود. هپاتیت آنی و آنسفالوپاتی کبدی دلایل اصلی مرگ و میر هستند.

ویروس‌ هپاتیت E در انسان

نشانه های بالینی عفونت حاد ویروس‌ هپاتیت E مشابه نشانه های سایر عفونت های ویروسی هپاتیت است. ویروس‌ هپاتیت E می تواند باعث یرقان، تهوع، کاهش اشتها، خستگی و دردهای کبدی شود. افزایش آنزیم های کبدی از قبیل آلانین آمینوترانسفراز، آسپارتات ترانس آمیناز و گاماگلوتامیل ترانس پپتیداز نیز معمولاً اتفاق می افتد. ویروس‌ هپاتیت E عموماً با ردیابی RNA ویروسی در نمونه های خون و مدفوع و آزمایش آنتی بادی های IgM و IgG ضد ویروس‌ هپاتیت E در خون بیمار تشخیص داده می شود. بیشترین میزان شیوع ویروس‌ هپاتیت E در کشورهای در حال توسعه ی آسیا، آفریقا، آمریکای مرکزی و جنوبی و خاورمیانه گزارش شده است.

عفونت های ویروس‌ هپاتیت E معمولاً نتیجه ی مصرف آب آلوده یا آبی که به اندازه ی کافی تصفیه نشده است؛ می‌باشد. به نظر می رسد در مناطق بومی، سیل و باران های شدید به شیوع عفونت ویروس‌ هپاتیت E از راه آب کمک می کند. در گذشته تصور می شد که ویروس‌ هپاتیت E در کشورهای توسعه یافته وجود ندارد یا غیر بومی است. در عین حال، افزایش موارد ویروس‌ هپاتیت E حاد در بیمارانی که هرگز به مناطق بومی سفر نکرده بودند، موجب شد مطالعه ای در زمینه ی وضعیت کلی عفونت ویروس‌ هپاتیت E و منشا این عفونت ها در چند کشور توسعه یافته صورت گیرد. مطالعات خون شناسی نشان داد که درصد قابل توجهی از افراد در کشورهای توسعه یافته، آنتی بادی ضد ویروس‌ هپاتیت E دارند. مطالعاتی که در چندین کشور اروپایی از جمله انگلستان، آلمان، ایتالیا و فرانسه صورت گرفت نشان داد که میزان نسبتاً بالایی از جمعیت مورد مطالعه (۵۳-۱۳%) آنتی بادی ضد ویروس‌ هپاتیت E دارند. به طور مشابه، مطالعات خونی در کشورهای آسیایی از قبیل ژاپن، کره جنوبی، هنگ کنگ، تایوان و چین گزارش دادند که تقریباً ۴۳-۶% جمعیت این کشورها آنتی بادی ضد ویروس‌ هپاتیت E دارند.

با این حال، میزان شیوع آنتی بادی ضد ویروس‌ هپاتیت E با توجه به سن، رژیم غذایی، شرایط کاری و محیط زیست متفاوت است. مطالعات آزمایشگاهی در کشورهای توسعه یافته نشان می دهد که بسیاری از عفونت های ویروس‌ هپاتیت E قبل از مرحله ی بالینی باقی می ماند و به هپاتیت حاد تبدیل نمی شود. سطح آنتی بادی ضد ویروس‌ هپاتیت E معمولاً با افزایش سن افزایش می یابد و سکونت در کشور بومی یا غیر بومی تأثیری در این افزایش ندارد. در افرادی که بیش از ۶۰-۵۰ سال سن دارند، شیوع عفونت های ویروس‌ هپاتیت E بیشتر از افراد جوان تر است. به طور مشابه، میزان آنتی بادی مخصوص ویروس‌ هپاتیت E در پرورش دهندگان خوک و دامپزشکان، نسبت به گروه کنترل که با خوک در تماس نیستند، بالاتر است. کار در کشتارگاه ها یکی از مشاغل پرخطر برای ابتلا به ویروس‌ هپاتیت E است و ریسک ابتلا به عفونت را ۵/۳-۵/۱ برابر افزایش می دهد. بنابراین، مصرف آبی که به خوبی تصفیه نشده و تماس مداوم با خوک ها، ریسک فاکتورهای اصلی عفونت ویروس‌ هپاتیت E در انسان می باشد.

ویروس‌ هپاتیت E در حیوانات

عفونت ویروس‌ هپاتیت E خوکی اولین بار در سال ۱۹۹۵با تشخیص RNA ویروس‌ هپاتیت E در سرم و مدفوع خوک شناسایی شد. با این وجود، استفاده از اصطلاح ” ویروس‌ هپاتیت E خوکی” دو سال بعد از آن تاریخ بود. خوک های آلوده هیچ نشانه‌ی بالینی نداشتند، اما آنتی‌بادی های ضد ویروس‌ هپاتیت E و ویرمی در نمونه های خون آن ها مشاهده شد. اولین ویروس‌ هپاتیت E خوکی تهیه شده، تشابه زیادی با ویروس‌ هپاتیت E انسان داشت. مطالعات خون شناسیِ بعدی سطح قابل توجهی از عفونت ویروس‌ هپاتیت E را در خوک های کشورهای بومی و غیر بومی نشان داده است. گرچه تفاوت قابل توجهی بین گله ها وجود دارد، آنتی بادی های ضد ویروس‌ هپاتیت E در ۱۰۰-۲۰% خوک های جوان و بزرگسال شناسایی شد. مطالعات سرم شناسی و ردیابی RNA ویروس‌ هپاتیت E در خون نشان می دهد که بیشتر عفونت‌های ویروس‌ هپاتیت E خوکی در ۳-۲ ماهگی رخ می دهد. ژنوتیپ های ویروس‌ هپاتیت E 3 و ۴ که از خوک گرفته شده، توالی ژنتیکی مشابهی با ویروس‌ هپاتیت E گرفته شده از انسان دارد. این ژنوتیپ های تهیه شده، برای تشخیص عفونت مشترک در انسان و خوک مورد آزمایش قرار گرفت. ژنوتیپ ۳ گرفته شده از خوک می توانست میمون های رزوس و شامپانزه را دچار عفونت کند. در یک آزمایش معکوس، ژنوتیپ۳ انسان توانست خوک ها را مبتلا کند. به طور مشابه خوک ها و میمون های رزوس به ترتیب با ژنوتیپ ۴ ویروس‌ هپاتیت E انسانی و ژنوتیپ ۴ ویروس‌ هپاتیت E خوکی آلوده شدند. این آزمایشات اثبات می کند که ژنوتیپ ۴ ویروس‌ هپاتیت E خوکی، می تواند منبع اصلی عفونت در انسان باشد.

ویروس‌ هپاتیت E مرغی، در ایالات متحده از مرغ های مبتلا به هپاتیت-اسپلنومگالی گرفته شد. مطالعات بعدی نشان داد که ۷۱% گله های مرغ و ۳۰% مرغ ها در ایالات متحده آنتی بادی ویروس‌ هپاتیت E دارند. در کره، این میزان برای گله‌های مرغ ۵۷% و برای مرغ ها ۲۸% بود. توالی ویروس‌ هپاتیت E مرغی ۵۰% با ویروس‌ هپاتیت E خوکی و انسانی شباهت دارد. این نوع  ویروس‌ هپاتیت E در ۳ ژنوتیپ طبقه بندی می شود که این ژنوتیپ ها با مناطق جغرافیایی مشخص می شوند: ژنوتیپ ۱ (استرالیا)، ژنوتیپ ۲ (ایالات متحده) و ژنوتیپ ۳ (اروپا).

اخیراً در چین یک ویروس‌ هپاتیت E جدید از خرگوش گرفته شده است. میزان شباهت توالی ژنی این نوع ویروس‌ هپاتیت E با ژنوتیپ ۴،۳،۲،۱ و ویروس‌ هپاتیت E مرغی به ترتیب ۷۴%،۷۳%، %۷۹-۷۸، ۷۵-۷۴%، و ۴۷-۴۶% است. ویروس‌ هپاتیت E های دیگری که در ایالات متحده و فرانسه از خرگوش گرفته شد، به میزان زیاد با ژنوتیپ ۳ ویروس‌ هپاتیت E همسان بود. این شباهت نزدیک بین ویروس‌ هپاتیت E خرگوش و ژنوتیپ ۳ ویروس‌ هپاتیت E انسان از یک سو و نتایج تکثیر ویروس‌ هپاتیت E خرگوش در سلول انسان از سوی دیگر، نشان می دهد که ویروس‌ هپاتیت E خرگوش می تواند یک عامل مشترک بین انسان و دام باشد. مانند سایر ویروس‌‌های هپاتیت E ژنوتیپ ۳، در ویروس‌ هپاتیت E خرگوش ناهمسانی زیادی مشاهده می شود.

با توجه به شیوع بالای آنتی بادی ضد ویروس‌ هپاتیت E ، انتظار می رود که موش صحرایی میزبان ویروس‌ هپاتیت E باشد. به تازگی، ویروس‌ هپاتیت E موش صحرایی از موش های نروژی وحشی در آلمان گرفته شده است. در مقایسه ی توالی مقطعی ژنوم ویروس‌ هپاتیت E موش ها با ویروس‌ هپاتیت E انسان و مرغ به ترتیب ۹/۵۹% و ۹/۴۹% همسانی مشاهده شد. در عین حال، موش صحرایی می تواند به عنوان ناقل، عفونت ویروس‌ هپاتیت E را به خوک منتقل کند. موش‌های صحرایی وحشی و موش های نروژی که در اطراف یک مزرعه ی پرورش خوک گرفته شده بودند، ویروس‌ هپاتیت E ژنوتیپ ۳ را دارا بودند که از نظر ژنتیکی مشابه ویروس‌ هپاتیت E خوکی یافت شده در همان مزرعه بود. این مطالعات، نظریه ی انتقال ویروس‌ هپاتیت E از موش صحرایی به خوک را تأیید می کند. بنابراین موش صحرایی علاوه بر ویروس‌ هپاتیت E خودش می تواند میزبان ویروس‌های‌ هپاتیت E مرتبط با ژنوتیپ ۳ نیز باشد. با این وجود، یافته های جدید نشان داد که موش صحرایی تنها مستعد پذیرش ویروس‌ هپاتیت E خودش است و نمی تواند ویروس‌های‌ هپاتیت E ژنوتیپ ۱، ۲ و ۳ را بپذیرد. مطالعات هم چنین اثبات می کند که ویروس‌ هپاتیت E نمی تواند میمون های رزوس را مبتلا کند. این یافته‌ها نشان می دهد که ویروس‌ هپاتیت E موش صحرایی، عامل مشترک انسان و دام نیست. در عین حال، برای تعیین این که آیا موش صحرایی می تواند عامل انتقال ویروس‌ هپاتیت E به خوک و انسان باشد، شواهد بیشتری مورد نیاز است.

مطالعات متعدد نشان داده است که گونه های متنوعی از حیوانات می توانند میزبان ویروس‌ هپاتیت E باشند. علاوه بر خوک، گراز وحشی، آهو و موش صحرایی انواع جدیدی از ویروس‌ هپاتیت E در موش خرما و خفاش نیز یافت شده است. ویروس‌ هپاتیت E موش خرما از نظر ژنتیکی به ویروس‌ هپاتیت E موش صحرایی نزدیک است اما با سایر ویروس‌های‌ هپاتیت E تفاوت دارد.

ویروس‌ هپاتیت E مشترک بین انسان و حیوانات

اطلاعات به دست آمده نشان می دهد که عفونت های ویروس‌ هپاتیت E انسان، از طریق مصرف گوشت خام یا خوب پخته نشده یا غذاهای تهیه شده با اعضای بدن خوک از جمله کبد منتقل می شود. در پی مصرف گوشت و اعضای بدن خوک، گراز وحشی و آهو موارد قابل توجهی از هپاتیت E آنی گزارش شد. در یک بررسی مشخص شد که ژنوم کامل ویروس‌ هپاتیت E گرفته شده از گراز وحشی توالی تقریباً یکسانی با ویروس‌ هپاتیت E گرفته شده از آهوی وحشی و بیمارانی که پس از مصرف گوشت خام آهو مبتلا شده بودند، دارد. این داده ها نشان می دهد که خوک، گراز و آهوی وحشی منبع اصلی عفونت ویروس‌ هپاتیت E در انسان هستند. اخیراً کشورهای اروپایی موارد پراکنده ای از عفونت ویروس‌ هپاتیت E را گزارش داده اند. در ایتالیا، مصرف غذاهای دریایی خام و سوسیس کبد خوک و هم چنین تماس با گراز وحشی به عنوان ریسک فاکتورهای عمده ی عفونت ویروس‌ هپاتیت E پیشنهاد شده است. یکی از ریسک فاکتورهای عفونت ویروس‌ هپاتیت E در فرانسه، مصرف سوسیس کبد خوک به صورت خام است که گزارشات نشان می‌دهد دارای ذرات آلوده ی ویروس‌ هپاتیت E می باشد. علاوه بر این، ویروس‌ هپاتیت E در نمونه های ماهیچه‌ی خوک‌های مبتلا نیز مشاهده شد. ویروس‌ هپاتیت E خوکی عمدتاً از طریق مصرف گوشت یا کبد خوک به صورت خام یا کم پخته شده، به انسان منتقل می شود.

مصرف صدف دریایی خام یکی دیگر از ریسک فاکتورهای ابتلا به عفونت ویروس‌ هپاتیت E در انسان است. در حدود ۹% میگوهای جمع آوری شده از مناطق ساحلی کره، دارای ویروس‌ هپاتیت E بودند که توالی آن با ویروس‌ هپاتیت E خوکی ژنوتیپ ۳ مطابقت داشت. این داده ها و داده های مشابه آن نشان می دهد که صدف خام پرورش یافته در آب های آلوده می تواند منبع مهمی برای عفونت ویروس‌ هپاتیت E در انسان باشد.

نتیجه گیری

داده های به دست آمده از تحقیقات مختلف نشان می دهد که بیماری‌ هپاتیت E محدود به کشورهای در حال توسعه نیست. این تحقیقات اثبات می کند که‌ هپاتیت E در کشورهای در حال توسعه و صنعتی به یک اندازه شایع است و تهدیدی جدی برای سلامت جهانی می باشد. به نظر می رسد عامل بیشتر عفونت های‌ هپاتیت E در کشورهای توسعه یافته، ویروس‌های‌ هپاتیت E حیوانی است. بنابراین، برای پیشگیری از عفونت ویروس‌ هپاتیت E در انسان، واکسن های ویروس‌ هپاتیت E حیوانی باید تکامل یابد.

علیرضا زنگویی دوم /دانشجوی دکتری فیزیولوژی و مولف کتاب دانستنیهای ضروری درباره ی دستگاه‌های بدن انسان – دستگاه گوارش