ایران و آب- بخش دوم /وضعیت خشکسالی در استان کهگیلویه و بویراحمد

آفتاب دنا :سید نواب دانشی دکترای علوم و مهندسی آب // در بخش اول نوشتار به تشریح وضعیت آب در ایران و چالشهای پیش روی آن پرداخته شد. در بخش دوم شرایط بارش، منابع آب و خشکسالی در استان کهگیلویه و بویراحمد تشریح خواهد گردید.

استان کهگیلویه و بویراحمد سرزمینی کوهستانی و نسبتاً مرتفعی است که کوه‌های زاگرس با رشته‌های موازی، ‌آن را در بر گرفته‌اند. با توجه به شرایط جغرافیایی استان، هر چه در امتداد اصلی کوه‌های زاگرس از شمال شرقی به جنوب غربی نزدیکتر شویم، از ارتفاع کوه‌ها و مقدار بارندگی و رطوبت هوا به طور محسوسی کاسته می‌شود. این وضعیت طبیعی، مشخصات اقلیمی دوگانه‌ای را پدید آورده و استان را به دو ناحیه سردسیری و گرمسیری تقسیم کرده است. ناحیه گرمسیری در قسمت جنوب و غرب استان واقع شده و آب و هوایی گرم و نیمه خشک دارد. باران این منطقه از آبان ماه آغاز می‌شود و تا اردیبهشت ماه به تناوب ادامه می‌یابد. در مقایسه با ناحیه سردسیر، میزان بارندگی در این قسمت نسبتاً کم است. ناحیه سردسیری‌ در شمال و شرق استان واقع شده است. بارش این ناحیه نیز معمولاً از آبان‌ ماه شروع و تا اردیبهشت ماه به تناوب ادامه می‌یابد و بیشتر بارش آن به صورت برف است. این قسمت از استان که در واقع جنوبی‌ترین بخش زاگرس مرطوب است سرچشمه رودهای بزرگ و پرآبی مانند کارون و مارون است. رودخانه‌های مارون، ‌بشار، زهره، خرسان و نازمکان از این استان عبور می‌کنند و ارتفاعات آن، سرچشمه‌ تعدادی از رودخانه‌ها است.

در حالیکه میانگین بارش درازمدت سالیانه در کشور ۲۳۲ میلیمتر گزارش گردیده، این میزان در استان ۵۴۱ میلیمتر بوده که از این حیث رتبه ۴ در بین تمامی استانهای کشور را دارد. شهر یاسوج، در بین مراکز استانهای کشور، به لحاظ بارش سالیانه رتبه سوم را بعد از شهرهای رشت و ساری به خود اختصاص داده است.

نکته قابل توجه، آنکه طی چند سال اخیر کم بارشی های نگران کننده­ای گریبان کشور را گرفته که استان کهگیلویه و بویراحمد هم از این وضعیت مستثنی نبوده است. مستند به اطلاعات و آمار «مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران کشور» و بررسی  وضعیت خشکسالی استان در بازه ۱۲ ماهه و ۸۴ ماهه منتهی به سال ۱۳۹۷ نشان دهنده وضعیت بحرانی  در استان است. آنگونه که اطلاعات نشان می دهد ، استان کهگیلویه و بویراحمد، در دوره زمانی ذکر شده ، خشکسالی طولانی مدتی را گذرانده است .

وضعیت خشکسالی استان در بازه بلندمدت بر اساس شاخص ۸۴SPEI  ماهه منتهی به اسفندماه ۹۶ نشان می­دهد، در مقیاس بلندمدت تمامی نقاط استان درگیر درجات مختلف از خشکسالی است و خشکسالی شدید و بسیار شدید در شمال و جنوب کهگیلویه و بویراحمد، تداوم دارد. در بین شهرستانهای استان، شهرستانهای کهگیلویه و بهمئی، بیشترین درصد درگیر با خشکسالی بسیار شدید را دارا می­باشند، و تمامی مناطق شهرستان گچساران دچار خشکسالی شدید می­باشند.

در این بین دوره یکساله منتهی به سال ۱۳۹۷، به لحاظ کاهش ۶۸ درصدی بارشها نسبت به بلند مدت، بحرانی­ترین سال به لحاظ وضعیت خشکسالی بوده، بطوریکه ۱۰۰ درصد مساحت استان به خشکسالی شدید و بسیار شدید مبتلا گردیده است. تقریباً تمامی نقاط شهرستان بهمئی دچار خشکسالی بسیار شدید بوده و نگرانیها در خصوص شهرستانهای دنا و بویراحمد به دلیل وابستگی زیاد به منابع آب سطحی، کاهش سطح گستره برف در دنا، و وفعالیتهای گسترده کشاورزی و باغداری بیشتر به نظر می­رسد و سال سختی را پیش­روی کشاورزان و باغداران قرارداده است.

بررسی آماری در خصوص درصد جمعیت تحت تأتیرخشکسالی در استان نشان می­دهد، تقریباً ۸۱ درصد جمعیت استان، به دلیل کاهش بارشهای سال قبل، درگیر خشکسالی بسیار شدید و ۱۹ درصد دیگر با خشکسالی شدید مواجه هستند.

بررسی وضعیت شهرستانهای مختلف نشان می­دهد تقریباً تمامی جمعیت شهرستانهای بهمئی، دنا، گچساران، لنده و باشت، تحت تأثیر خشکسالی بسیار شدید قرار دارند.

• سید نواب دانشی دکترای علوم و مهندسی آب