ترکیب نمادها و هنرهای ایرانی در عزاداری سالار شهیدان

آفتاب دنا:  هانیه برنامنش – موسس و مدیر آموزشگاه هنرهای تجسمی نقش هستی  // در فرهنگ ما ایرانیان نمادهای مختلفی برای زنده نگه داشتن واقعه عاشورا بکار می رود در این بین از نقش درخت سرو به عنوان مفهومی ترین نماد بصری عاشورا استفاده می شود.

اما درخت سرو در نگاه ایرانیان پنج مفهوم مشخص دارد

۱- آزادگی: این درخت چون بار و میوه ای نداره کاملا آزاد و خالی از هر تعلقی می باشد.

۲-  مقاومت و پایداری: این درخت بسیار مقاوم و استوار است آنقدر که عنوان سرو قامتان کنایه به همین ویژگی دارد.

۳- حیات جاودانه: این درخت جزو درختهایی است که در همه سبز بوده و هیچ وقت خشک نمی شود، و به عبارتی نشان بی مرگی و زندگی جاودانه است

۴- عروج: این درخت قامت رعنا و بلندی داشته و به کمال رسیده است و چون در میان جنگل نسبت به سایر درختان کشیده تر می باشد، پس به مبدا کمال  و نور و خورشید نزدیکتر است.

۵- بهشت: به خاطر همیشه سبز بودن و چشم نوازی این درخت می باشد.

از این رو در نقاشی های ایرانی و طراحی های سنتی این درخت ، مفهوم باغ و بوستانی بهشتی رو القا کرده و بدین خاطر در همه جا، از معماری های قدیمی گرفته تا هنر کتاب آرایی حضور مداومی داشته و دارد.

اما چگونه این نماد وارد فرهنگ ما ایرانیان، از زمان باستان تا کنون گردیده است؟

در زمان ساسانیان شخصی به نام مزدک فرقه ی عدلیه رو تشکیل داده و بشدت از مساوات اجتماعی طرفداری می کند. وی از نقش و نماد سرو به عنوان نماد قیام استفاده کرده اما بالاخره همراه با طرفدارانش همگی به قتل میرسند ولی این پایان ماجرا نیست.

طرفداران این تفکر از آن به بعد سرو را همچنان بعنوان سمبل این گروه نگه میدارند اما بخاطر ظلمی که بر آنها رفته به شکل سر خمیده و محزون رسم میکنن که بعدها در دوره ی صفویه عنوان ” بته جقه ” به خود میگیرد.

بعد از اسلام بسیاری از نمادهای ارزشمند و آیین قبلی ایرانیان که همگی بر مبنای عنصر” نور” بودند وارد دین مبین اسلام می شوند و  با عنایت به مفاهیمی که اشاره شد نماد درخت سرو به حضرت ابا عبدالله علیه السلام (ع) اطلاق میگردد.

چرا که او آنچنان بزرگواری بود که استقامت، عروج، آزادگی، حیات جاودانه و بهشت وصل یار را در عالیترین درجه به عرصه ظهور رسانید.

نقش سرو در مراسم تعزیه ی سرور شهیدان حضرت اباعبدالله بشکلی ساده و آنالیز شده در “علامت ها ی” دسته جات و هیاتها ، بارها و بارها دیدیم.

تیغه های فلزی “علامتها” هر کدام شکل ساده شده ی سرو می باشد.

معمولا این تیغه ها به تعداد متفاوت ساخته میشود اما معمولا در حداقل تعداد ۵ تیغه آن بنام پنج تن و ۱۷ تیغه که از همه مفهومی تراست ساخته می شود.

عدد هفده نشان چیست؟

این عدد اشاره داره به هفده سر بریده از مردان بنی هاشمی و از اهل بیت و اقوام حضرت امام حسین(ع) که سرهای آنها بر روی نیزه همراه با کاروان اسرای کربلا منزل به منزل گشت و آنها بر بالای نیزه ،کهکشان روشن هفده ستاره بودند.

بعبارتی “علامت هفده تیغه” تداعی کننده سرهای بریده ای هستند که از هیاتی به هیات دیگر میبرند و گروه های زنجیر زنی که دنبال آن حرکت می کنند اسرای کربلا را در ذهن تداعی میکنند.

در این “علامتها” یک سرو بلند و با شکوه بنام حضرت امام حسین(ع) در مرکز این سازه قرار داده میشود که دو سرو کوچک به آن چسبیده اند که سمبلی از دو دردانه ی کوچک یعنی علی اصغر(ع) و عبدالله بن حسن(ع)  است که بر سینه ودر آغوش حضرت بشهادت رسیدند.

در طرفین این تیغه ی بزرگ ۱۴ تیغه دیگر در ابعاد متناسب بزرگ به کوچک و متقارن می نشینند.

در پایین این تیغه سرو ها دو نقش اژدها با دهان باز که زنگوله ای از دهانشان آویزان است دیده می شود . اژدها در فرهنگ ایرانی عنصری منفی و شیطانی بوده و در اینجا به معنی اشقیا می باشد و زنگوله ی آن هم کنایه از هشدار به وسوسه های شیطانی است که همواره در زندگی همگان حضور دارند.

این تیغه ها غالبا منقوش به اذکار و احادیث و اشعار متناسب با واقعه ی عاشوراست. که بعبارتی گویای این مسئله است که تمام این شهیدان برای زنده نگهداشتن این فرهنگ دینی تن به تیغ خصم سپرده اند و بدین خاطر نامشان تا ابد جاودانه می باشد.