بررسی روستای تاریخی تُمِنْکْ و ایل کهن برایی

آفتاب دنا : یادداشت سروش درست درمورد روستای تاریخی ” تُمِنْکْ “.

به گزارش پایگاه خبری آفتاب دنا،متن یادداشت بدین شرح است:

درود بر ککایل و دَیِیَل گرانمایه

گفت ای مجنون شیدا چیست این / می نویسی نامه بهر کیست این / گفت مشق نام لیلی می کنم / خاطر خود را تسلی می کنم…

دیشب در شبی سرد از شب های چله، دوستان داستان ایل کهن برایی را در گروه – به مثابه یک ماه اخیر- پیگیری می کردم. در بخشی از نظرات و آرا، گریزی زده شد به نام روستای کهن ” تُمِنْکْ “.

بوسه در پرواز می آید ز تشویق قلم…

پر واضح است که در دهلیزهای تودرتو و تاریک تاریخ این دیار، زبان، بسان فرهنگ دچار تغییر شده است. فارغ از ترمینولوژی و اصطلاح شناسی واژگان، نظرات دوستان چنگی و رنگی به دل نزد.

در حوزه ایلخانی خوانین برایی، باتوجه به ساختار قوی اجتماعی- سیاسی در آن روزگاران، علاوه بر رفت و آمد سیاسیون ، بازرگانان و تجار، ایلات و طوایف همسایه و مجموعه ی طوایف زیر مجموعه ایل، به بها و بهانه های مختلف در رفت و آمد بودند.

از سویی، از زمان صفویان به بعد، پای فرنگی ها اعم از فرانسوی ها، انگلیسی ها، پرتغالی ها و …به دربار شاهان زند و قاجار باز شده بود.

از سویی، والیان اعراب، بختیاری مثل ابدال خان بختیاری- که ارتباط حسنه ای با ایلخان برایی داشت-، والی لرستان وسایر حکام منطقه نیز در منطقه با لشکریان، هیأت همراه و تجار و بازرگانان و معماران و مهندسان و صاحبان سایر مشاغل و حِرف،ْ در تاریخ این حوزه جغرافیایی در آمد و شد بودند.

تبادل و تعاطی فرهنگ، تجارت بین منطقه ای و رفع نیازهای به شکل دوسویه، نیازمند بسترهای مناسب این طی طریق ها و مبادلات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی بود.

بدیهی است که در منابع مختلف کتبی، در آن زمان بیش از صدها بار به واژگان ” رواق” ، ” تمن” و نام مکان های تاریخی بر می خوریم . این که بدون توجه به تاریخچه ی جغرافیا، سطحی نگری نماییم و بگوییم بعله! ” بردْ اَری” یا آسکی بوده و نام این مکان جغرافیایی با افزون بر سیصد سال صبغه ی تاریخی، به این منظور، ” تُمِنْکْ” شده، کمی بی انصافی است.

از سویی، واژه ” رواق” که خود واژه ای مرسوم در زمان صفویان تا زند و قاجار بوده و از قضا، امروزه هم پر رنگ است. با بررسی نسخ خطی، نسخ سنگی و منابع مکتوب، به شمار زیاد، واژه رواق در مقابل چادر- نامواژه ای پر کابرد- به کار رفته است.

ریشه ی واژه تمن و تومان در زبان هند و اروپایی، تخاری ست.

این واژه از زبان تخاری آtman و تخاری ب tmane/ tumane گرته برداری شده است. کما اینکه ” مُهِر اشرفی” واحد سکه های طلا در زندیه و ” تُمِنْ ” واحد مسکوک طلا در قاجار بوده است.

اما نامواژه ی ” تُمِنَک ” ( ترکی- مغولی) به معنای ده هزار، اشاره دارد. یعنی نام این منطقه تاریخی، باتوجه به موقعیت سوق الجیشی در نبرد لطفعلی خان با حمایت پسران محمد علی خان، ابدال خان بختیاری و سایر حکام، امکان دارد از حضور و اتراق آن لشکر ده هزار نفری درین منطقه -در پشت ده برایی- مأخوذ شده باشد. به هر روی، نیازمند پژوهش بیشتر و تشریک مساعی ارجمندان به ویژه بزرگان ایل، فرهیختگان و صاحبنظران ایل هستیم.

بدیهی است که واژگان در طول تاریخ تغییر نموده اند و مصوت ها و حتی حروف و گاه تمامی واج ها دچار تغییر و دگرگونی شده است.

آوایش عامیانه تُمن به تِمن و تِمُن وتغییرات بدین سبک و سیاق اجتناب ناپذیر است.

اما رواق، نامواژهای که به عدیده در گذر روزگاران گذشته پر کاربرد بوده است. واژه ای معادل منزل، منزلگه، اتاق- که از قضا ترکی است و در زبان لری گویش بویراحمدی به ” تُو” موسوم است-، مسافرخانه، حجره کاروانسرا- باکاربردی شبیه آن در قدیم- و…است.

باری، بدیهی است که نامواژه های برایی، تنگ رواق ، روستای تمنک و واژگان و اسامی امکنه و ازمنه ارتباط تنگاتنگی با حوادث تاریخی، کنش های جغرافیایی و اجتماعی، مؤلفه های سیاسی و فرهنگی از دیرباز داشته است.بنابراین :
با این مطالب پژوهشی ، مشق نام لیلی می کنم /خاطر خود را تسلی می کنم .
یاحق!
سروش درست
📚🖋️